Nadzorować i karać

Drastyczne opisy kaźni zasądzanej przez nowożytne prawo czyni tę książkę Michela Foucault (1926–1984) lekturą dla osób o mocnych nerwach. Nagrodą będzie nadzwyczaj wnikliwy obraz przemian prawodawstwa w czasach nowożytnych i współczesnych. Ta wydana w 1975 roku najpopularniejsza i najwyżej oceniana spośród publikacji Foucault wpisuje się w jego „krytyczną historię nowoczesności”. Od lat sześćdziesiątych Foucault w serii rozpraw analizuje relacje między wiedzą a władzą stanowiące jego zdaniem o kształcie współczesnego społeczeństwa. Szczególnie instruktywne są tu badania społecznego „marginesu” jak stosunek do szaleństwa czy właśnie przestępstwa. Ogólna teza autora „wiedza = władza” znajduje wymowną ilustrację w jego analizie przemian systemu karania. Narodziny więzienia w paradoksalny sposób wiążą się ze wzrostem poszanowania praw człowieka, gdyż znoszą wprawdzie arbitralność „monarchicznej” kaźni, ale w zamian omotują całe społeczeństwo systemem wszechobecnego nadzoru. Więzienie jest tylko jego spektakularnym przejawem. Zamiast jednorazowego ataku na ciało skazanego nieustająca obserwacja i podporządkowanie – uwolniony od jednostkowej despotii poddany popada w status obywatela zniewolonego inaczej.